Steek niet in brand wat je niet kent! Voor hun geloof zijn de joden net als de christenen alleen God verantwoording schuldig.
*29 januari 1455, Pforzheim – †30 juni 1522, Stuttgart
Zonder Reuchlin was kennis van Hebreeuws en Grieks als grondtalen van de Bijbel misschien geen verplicht onderdeel van predikantsopleidingen geworden. Reuchlin geldt net als zijn tijdgenoot Erasmus als een van Europa’s belangrijkste humanisten. Rond 1500 was een humanist iemand die goed thuis was in de ‘humaniora’, de universitaire basisvakken. Reuchlin trok voor studie en werk half Europa rond: Freiburg, Parijs, Bazel, Orléans, Poitiers, Tübingen, Rome, Florence, Stuttgart. Hij kende een reeks talen en had betrekkingen als huisleraar, jurist, diplomaat, raadsheer, rechter. Uit zijn pen kwamen drama’s en gedichten en een boek over kabbalistiek: joodse mystiek, een populair thema. Hebreeuws leerde hij van twee joodse artsen, Jacob ben Jechiël Loans en Obadiah ben Jacob Sforno. De studie van het Hebreeuws heeft hij sterk bevorderd met zijn leerboek uit 1506. Hebreeuws was volgens hem de taal van God en engelen.
Zijn bijzondere verdienste is dat hij het oplaaiende antisemitisme bestreed. Rond 1506 werd er met steun van diverse kloosterordes bij keizer Maximiliaan gelobbyd voor een campagne om joodse boeken in beslag te nemen. De bekeerde jood Pfefferkorn wilde Reuchlin erbij betrekken. Maar die vond dit niet de manier om joden te bekeren. Dat doe je met argumenten, niet met dwang. Met zijn boek ‘Augenspiegel’ verzette Reuchlin zich in 1511 ook publiekelijk tegen de boekverbrandingen. ‘Met boeken over hun geloof beledigen ze geen andere mensen.’ Er volgde een lange pennenstrijd. Reuchlin werd belachelijk gemaakt. Kon hij niet als ketter veroordeeld worden? Paus Leo X verklaarde in 1520 dat het een schandalig boek was. Maar daar bleef het bij. Een concilie had net geoordeeld dat er in de Talmoed geen passages tegen christenen te vinden waren.
De laatste jaren van zijn leven was Reuchlin hoogleraar Hebreeuws en Grieks. Melanchton, taaldocent aan de universiteit van Wittenberg en vriend van Luther, was zijn neef. Maar Reuchlin voelde niet voor de Reformatie.
Hij had een familiegraf geregeld in het Dominicaanse klooster van Pforzheim, maar vanwege de verzuurde verhoudingen is hij daar niet begraven.
Hoe erg is het als niet elke voorganger Hebreeuwse en Griekse teksten kan lezen? Met gebruik van goede vertalingen en bijbelcommentaren kan gevoel voor de boodschap ook zonder die kennis. De Pinkstergeest wakkert vooral het verstaanbare dóórvertalen aan. Als de Schriftvertalers en -commentators dan maar wel weten wat er staat. (2022)