De leidsman mag vanwege de uiterlijke bezigheden de zorg voor het innerlijke niet verwaarlozen, noch nalaten zich om de noodzakelijke uiterlijke dingen te bekommeren vanwege de zorg voor het innerlijke
*Rond 540, Rome – † 12 maart 604, Rome
Kerkvader Gregorius kwam uit welgestelde familie. Na een bestaan als stadsbestuurder, kloosterstichter, monnik en diplomaat werd hij in 590 paus. Naar hem heet de eenstemmige kerkmuziek. Maar de Gregoriaanse gezangen zijn meestal jonger. Gregorius maakte wel strakkere afspraken voor de liturgie in zijn kerken.
Paus worden was niet zijn ambitie. Maar hij viel op door zijn sterke bestuurlijke kwaliteiten en grote geestelijke diepgang. Het was de tijd van volksverhuizingen. Rome kwam er steeds meer alleen voor te staan, zonder steun van de keizer in Byzantium. Gregorius wist met diplomatie de halfheidense Longobarden tot aanvaarding van katholicisme te bewegen. Er kwam rust in het openbare leven in Rome. Hij verhoogde de opbrengsten van de pauselijke landgoederen en steunde daarmee de armen en vluchtelingen. Ook gaf hij opdracht de Britten te bekeren.
Zijn belangrijkste geschrift tussen de vele brieven en theologische boeken werd De pastorale regel, een handleiding voor priesters en bisschoppen. In het Karolingische Rijk werd het voor de clerus zelfs verplichte lectuur. Paus Johannes XXIII zei in 1960 nog dat dit voor hem het meest waardevolle boek was na de Bijbel. Het beschrijft de ‘kunst der kunsten’: de zielzorg. Die kunst bestaat bijvoorbeeld uit oog hebben voor de enorme diversiteit van mensenlevens. Heb je mannen of vrouwen voor je? Ouderen of kinderen? Rijke of arme, hoogmoedige of kleinmoedige, gulzige of matige, gezonde of zieke mensen? Zo somt hij wel 40 tegenstellingen op. En de pastor balanceert dus steeds tussen liefdevolle nabijheid en kritische afstand.
Gregorius’ geestelijke uitleg van Bijbelteksten levert ook geestig tekstgebruik op. Een goede geestelijke heeft een kleine, maar fijne neus, zodat hij de geur van deugd en de stank van ondeugd duidelijk kan onderscheiden; liever niet een grote kromme neus die zich helemaal verliest in pietluttigheden.
Zo’n geestelijke verwaarloost de contemplatie niet, maar loopt ook niet weg voor zijn plichten. En als hij dan door ijver en zorgvuldigheid succesvol wordt, past hij op voor hoogmoed. Gelukkig laat God bij de meeste leiders wel een deel van de persoon onvolmaakt. Dat houdt ze nederig. Gregorius vraagt zelf tenslotte: ‘Houd mij in de schipbreuk van dit leven vast met de plank van uw gebeden.’
Jammer dat dit boek Kyrill, de patriarch van Moskou, kennelijk niet bereikt heeft.
(maart 2022)
