Steve Biko

*18 dec 1946, Koning Willemstad (ZA) – † 12 sept 1977, Pretoria

Inspiratie om deze rubriek te beginnen kwam uit het boekje Wij zijn de eersten niet van Niek Schuman. Hij ontwierp daarin een Getuigenkalender met zo’n 200 namen. Het leidde tot tal van initiatieven van anderen, zoals een gedachteniskapel in de Utrechse Domkerk en een kalender van de Raad van Kerken. Het dateert uit 1985. ‘Heiligen’ gedenken was voor protestanten nog erg ongebruikelijk. In Latijns-Amerika circuleerden in die jaren in basisgemeenschappen lijsten van martelaren die in de strijd tegen de (‘christelijke’) regimes van kolonels en grootgrondbezitters de marteldood waren gestorven. Missiecongregaties publiceerden zo’n lijst in Nederland. Bloedgetuigen van het geloof werden vanaf het begin van de Kerk als gedenkwaardig beschouwd. Nu werd de aandacht gevraagd voor de bloedgetuigen die kritiek op kerk en maatschappij met de dood hadden moeten bekopen. Schuman nam er heel wat van op in zijn lijst, naast bekende klassiekers van kerk en geloof, theologie en cultuur.

Steve Biko dus ook. Strijder tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Afkomstig uit een arme Xhosa familie. Werd na zijn studie medicijnen in de rumoerige jaren ’60 met een zwarte studentenorganisatie voorvechter van zwart zelfbewustzijn. Voerde campagne voor een ander Zuid-Afrika. Vond dat het verzet tegen apartheid teveel in handen van liberale blanken bleef. Stichtte in 1972 de Black People Convention om het aanmoedigen tot zelfbewustzijn grondiger te kunnen aanpakken. ‘Zwart is mooi’ werd de slogan. Indiërs en andere ‘kleurlingen’ mochten zich daar ook onder scharen: alles wat niet wit was. Kreeg een banning order in 1973. Ging zoveel mogelijk door met zijn politieke activiteiten. Werd na zijn arrestatie in 1977 door de blanke veiligheidspolitie zwaar mishandeld. En stierf. Het trok internationaal de aandacht. Zuid-Afrika’s isolement werd groter. De blanke regeringspartij beschuldigde hem van haat tegen de blanken, zwarte activisten juist van teveel vriendschap met blanken en met kleurlingen en Indiërs die niet écht zwart waren. Ook zou hij een seksist geweest zijn. Het heeft niet kunnen verhinderen dat hij een icoon werd van de strijd tegen apartheid.

Zijn familie was Anglicaans, zijn uitvaartplechtigheid ook. Erg religieus was hij niet. Maar soms begrijpen niet-erg-gelovigen het Evangelie beter dan gelovigen. ‘Apartheid’ is een Nederlands woord en een blanke protestantse uitvinding, verdedigd met argumenten uit calvinistische geschriften. Ook dat hoort bij de geschiedenis van 500 jaar protestantisme. En eens op een dag zullen we het raar gaan vinden dat we zó lang Zwarte Pieten koesterden.

2017