*21 juni 1892 – †1 juni 1971 VS
God, schenk mij de kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen, de moed om te veranderen wat ik kan veranderen en de wijsheid om het verschil hiertussen te zien.
Dit zijn de eerste regels van het ´sereniteitsgebed´ van Reinhold Niebuhr, geschreven in 1943 en omarmd door de Anonieme Alcoholisten. Niebuhrs werk was in de VS tot voor kort invloedrijk. Hij is zelfs wel ‘Washington’s favoriete theoloog’ genoemd. Carter moest vaak aan hem denken. Obama waardeert hem zeer. Bij de presidentsverkiezingen van 2008 citeerden zelfs beide presidentskandidaten zijn werk.
Niebuhr was zoon van Duitse immigranten. Vader was een evangelisch predikant en een broer werd ook theoloog. Reinhold werd predikant in Detroit in de tijd dat Henry Ford daar met de uitvinding van de lopende band de nieuwe auto-indrustrie vleugels gaf. Niebuhr steunde de vakbonden in hun protest tegen de arbeidsomstandigheden bij Ford. Bij plaatselijke verkiezingen gaf hij publiekelijk afkeuring aan de kandidaat die sympathiseerde met de Khu Klux clan. Daardoor won de rooms-katholieke kandidaat van de protestantse. Hij werd socialist en pacifist en bleef dat tot ver voorbij de grote crisis van 1929. Maar toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak gaf hij deze standpunten op. Inmiddels was hij rector van het belangrijke Union Theological Seminary. Daar had hij Bonhoeffer onderdak geboden en uitgenodigd om te doceren. Voor de Belijdende Kerk in Hitler-Duitsland had hij een steuncomitee opgericht.
Zijn theologie kreeg de naam ‘christelijk realisme’. Er zijn duidelijke invloeden van zijn tijdgenoot Karl Barth en van kerkvader Augustinus. Hij liet zijn licht schijnen over allerlei ethische en politieke thema’s op een manier die ook seculiere Amerikanen aan het denken zette. Realisme betekent een open oog voor het kwaad van het menselijke egoïsme. Christenen moeten de wereld injecteren met gerechtigheid. Dus militaire interventies kunnen nodig zijn. Aan het begin van de Koude Oorlog wees hij atoombewapening niet zonder meer af. De doodstraf van enkele communistische spionnen evenmin. Maar hij waarschuwde ook tegen het Amerikaanse superioriteitsgevoel. ‘De grote tekortkoming in de puriteinse erfenis is de leer van de speciale voorzienigheid’. Alsof het Amerikaanse succes een teken zou zijn van bijzondere goddelijke uitverkiezing. Een bevoorrechte positie schept vooral bijzondere verantwoordelijkheden.
Martin Luther King was zijn belangrijkste leerling. Niebuhr steunde hem, ook toen deze verzet aantekende tegen de Vietnam-oorlog. Hij laakte publiekelijk de tegen King gerichte afluisterpraktijken van de machtige communistenjager J. Edgar Hoover, chef van het FBI. De laatste FBI-chef, Comey, had daarover ooit nog een scriptie geschreven: de man die recent het veld moest ruimen. Want er draait nu een heel ander soort christendom in Washington aan de knoppen. De wereld kon nog wel eens heel veel sereniteit nodig hebben.
(2017)