God zegt niet ‘Leef goed en u zult goed sterven’ maar ‘Leef goed hier en u zult eeuwig leven’
Donne sprak zijn preek ‘Tweekamp met de dood’ in 1631 uit in White Hall Palace, de koninklijke residentie in Londen. Enkele weken later stierf hij. Het werd een beroemde preek. De tekst is Psalm 68 vers 21: bij God de Heer zijn de uitwegen van de dood. Deftig en degelijk volgens de traditie van preken in drie punten gaat het over de uitweg a morte, in morte, per mortem. God redt uit de dood, geeft bevrijding in de dood, en redt door de dood, namelijk die van de Verlosser. Het is de zeventiende eeuw en dan worden er geen doekjes om gewonden. Donne bespreekt even openlijk de veel voorkomende dood in het kraambed omdat de bevalling niet lukt, als het werk van de wormen in het begraven lijk. En mensen zouden zich niet zo druk moeten maken over de manier van heengaan. Of de poort geopend wordt met een geoliede sleutel van een kalm einde, of open gebeukt door een gewelddadige dood of het heftige vuur van een nare ziekte, beslissend is dat het de poort naar de Eeuwige is. Hoe is het leven geleefd? De climax van de preek is een oproep tot gewetensonderzoek middels een bewogen overweging van Christus’ lijden en sterven.
Het is me ook wel een geladen tekst die Donne bij de kop heeft! Als aan deze kant van de Noordzee Psalm 68 vers 10 werd aangeheven ‘Hij kan en wil en zal in nood/ zelfs bij het naad’ren van de dood/ volkomen uitkomst geven’ lag er vaak extra emotie in het psalmgezang. In de kerk zat of stond je meestal bovenop graven en tussen rouwborden.
Donne kende dus het leven. Hij had het ook bruisend geleefd. In de kerkgeschiedenis staat Donne hoog genoteerd vanwege zijn preken. In de geschiedenis van de literatuur staat hij met zijn amoureuze en serieuze gedichten te boek als een groot dichter. Hij was een meester in het vinden van ongebruikelijke beelden. Wie had ooit twee geliefden vergeleken met twee benen van een passer?
Van huis uit was hij rooms-katholiek. Studeren en werken onder een protestantse overheid bracht de nodige belemmeringen met zich mee. Hij had lange tijd een schaars inkomen, terwijl zijn vrouw Anne van wel twaalf kinderen beviel, de laatste werd in 1617 haar dood. Op aandringen van koning Jacobus gaf hij daarna zijn verlangen op om nog werk te vinden als diplomaat, politicus of advocaat en werd hij geestelijke. Inmiddels overtuigd Anglicaan geworden bekleedde hij vanaf 1621 het ambt van hoofdpredikant van St. Paul’s Cathedral. Hij vond het overigens beneden zijn stand als gentleman om zijn werk te publiceren. De meeste gedichten en preken verschenen pas na zijn dood in druk.
(2017)