We zouden w
el als gemeente van Christus in deze tijd waarin iedere groep de andere groepen de lasten van de achteruitgang wil laten dragen, minstens kunnen opvallen doordat we aan dát spel weigeren mee te doen en minder opkomen voor ons zelf dan voor de laagstbetaalden bij ons en de hongerigen in de wereld
Deze woorden komen uit een Bijbeloverdenking uit 1986 van Hendrik Berkhof. Hij is meer bekend als de auteur van het dikke boek ‘Christelijk Geloof’ uit 1973, tot voor kort verplichte leerstof voor veel theologiestudenten. Daarin had hij als hoogleraar in Leiden de christelijke geloofsleer stevig en vooruitstrevend onder handen genomen. Berkhof gebruikte krachtige beelden. Hij noemde het Israël van het Oude Testament Gods ‘proefpolder voor de mensheid’. Uit de evolutieleer haalde hij de term ‘sprongvariatie’ om evolutieleer en Bijbel harmonisch met elkaar te verbinden. God werkt vaak geleidelijk, maar soms ook sprongsgewijs naar nieuwe vormen. Vooral in de verschijning van Jezus Christus was dat gebeurd. Het christelijk geloof werd zo een spannend geschiedenisverhaal.
Berkhof was in het derde kwart van afgelopen eeuw een van de belangrijkste theologen van de Hervormde Kerk. Als student had hij in Berlijn het nazisme van nabij meegemaakt. Tijdens de bezetting was hij betrokken bij het hervormde verzet van de ‘Lunterse kring’. Hij zat een tijd in de gevangenis. Later dook hij onder. Na de oorlog kreeg hij de leiding van het nieuwe seminarium voor hervormde theologen, geïnspireerd op voorbeelden van de Duitse Belijdende Kerk in de Hitlertijd. Het gebouw Hydepark dat later hiervoor was gebouwd, is helaas onlangs afgebroken mét de kapel voor dagelijkse gebedsdiensten.
Van 1960 tot 1981 was Berkhof kerkelijk hoogleraar. Toen het hippietijdperk zijn intrede deed, begroette hij dat als een kans voor de Heilige Geest die mensen, samenlevingen en kerken wil vernieuwen. Hij was al een groot bruggenbouwer die niet in hokjes dacht, altijd ook bezig was om verschillende stromingen tot elkaar te brengen. Jarenlang was hij voorzitter van de Raad van Kerken. Na de geruchtmakende herdoop van prinses Irene maakten de belangrijkste kerkgenootschappen van toen een belangrijke sprongvariatie naar grote samenwerking.
In de jaren na de Zesdaagse Oorlog van 1967 had hij een stevige hand in uitspraken over de bijzondere band die de kerken met de staat Israël moesten voelen. In 1979 sprak hij zich namens de Raad van Kerken uit tegen plaatsing van kernwapens op Nederlandse grond. En in de Wereldraad van Kerken ondersteunde hij het programma voor bestrijding van racisme.
Berkhof was een sprankelende spreker, met een bijzondere mix van eenvoud, eerbied, nieuwsgierige onverschrokkenheid en kritische maatschappelijke betrokkenheid. Soms wist hij het wel erg goed, bijvoorbeeld over Gods weg met Israël of over de grote ‘sprongvariatie’ die de mensheid in de toekomst nog te wachten stond. In zijn laatste jaren sprak hij gedempter en rakelde hij het thema van de ‘Godsverduistering’ weer op.